Individualisering is een complex verschijnsel: enerzijds verwijst het naar een van de belangrijkste maatschappelijke veranderingsprocessen van de laatste eeuw(en). Individuele keuzemogelijkheden (partnerkeuze, loopbaan, levensstijl etc.) zijn toegenomen waardoor mogelijkheden voor emancipatie en autonomie zijn vergroot. Anderzijds wordt het verschijnsel individualisering ook vaak gebruikt als de verklaring voor grote en kleine maatschappelijke verschijnselen in diezelfde moderne samenleving, zoals veranderingen in het gezinsleven of toenemende mondigheid van burgers. En ten slotte is individualisering niet alleen maar een veranderingsproces, maar ook uitgangspunt voor beleid: in een geïndividualiseerde samenleving worden burgers als autonoom individu aangesproken en behandeld, zoals te zien is in de sociale zekerheid en de uitvoering van de maatschappelijke zorg.

In deze cursus gaan we allereerst in op de vele betekenissen die het begrip individualisering heeft gekregen in de sociaalwetenschappelijke literatuur; als vorm van de-institutionalisering, privatisering of fragmentering. Aan de hand van theorievorming en empirische studies van hedendaagse sociale wetenschappers als Putnam, Beck en Beck Gernsheim, Giddens en Bauman bespreken we de aard en de achtergronden van het proces van individualisering en stellen de vraag welke gevolgen dit heeft voor de sociale samenhang en burgerschap. Vervolgens gaan we in op de consequenties voor de burger. Individualisering hangt samen met identiteitsconstructie en -beleving; wat betekent het voor het individu als identiteit gebaseerd is op een `keuze menu' van identificaties met betekenisgevende levensstijlen op zulke cruciale domeinen als het werk, familierelaties, vrije tijdsbesteding, religie en culturele voorkeuren? En in welke mate maken we daarin werkelijk keuzes of kiezen we toch over het algemeen hetzelfde (kuddegedrag) en waarom doen we dat?

Tenslotte bestuderen we hoe individualisering mede vorm krijgt in het sociaal beleid van Nederland. Individualisering is een beleidsadagium geworden waardoor van burgers verwacht wordt dat ze zelfredzaam zijn en verantwoorde keuzes kunnen maken over belangrijke beslissingen met betrekking tot werk, onderwijs, (gezondheids)zorg en gezinsleven en daar private oplossingen voor vinden. Beleid dat uitgaat van individualisering veronderstelt een mondige geïnformeerde burger maar wat betekent dat voor `de achterblijvers', degenen die nog waarde hechten aan traditionele kaders (oude en nieuwe Nederlanders) of die niet geëquipeerd zijn om hun levensloop, hun werkomgeving of hun sociale omgeving naar hun hand te zetten?

Academische vaardigheden